Elke beslissing heeft gevolgen. Met tweede-orde-denken kan je de gevolgen van een beslissing beter inzichtelijk maken, waardoor je fouten kan voorkomen. Tweede-orde-denken doet mij denken aan een uitspraak van Charlie Munger:

“We’ve outperformed by consistently not being stupid.”

Als tweede-orde-denken één ding is, dan is het zeker een bescherming tegen domheid. 

Wat is tweede-orde-denken?

Tweede-orde-denken laat je één stap, één orde, verder denken dan de directe gevolgen. Ons brein kan snel directe gevolgen identificeren met mentale modellen. Maar waar het goed is om de directe gevolgen te herkennen, heeft het meer moeite om een nauwkeurige voorspelling te maken van de gevolgen op de gevolgen.

Grootmeesters in het schaken staan erom bekend om een aantal stappen vooruit te denken. Waar een amateur misschien kan bedenken hoe zijn tegenstander zou reageren op een zet, kunnen grootmeesters dat voor meerdere zetten in de toekomst. Hierdoor hebben zij een beter beeld of een zet een goede zet is of een toekomstige blunder.

Er zijn genoeg historische blunder gemaakt waar we van kunnen leren. 

Cobraplaag in Delhi

Ten tijden van de Britse bezetting in India, maakte de Britse overheid zich zorgen om een cobraplaag in Delhi. Om de plaag de kop in te drukken, werd er een beloning voor elke dode cobra gegeven. De logica was dat burgers de cobra’s zouden doden voor een kleine vergoeding. Het idee slaagde deels. De ontvingen veel dode cobra’s, misschien wel te veel. De Britse overheid had namelijk geen rekening gehouden met de tweede-orde-gevolgen. De financiële stimulans werd al snel omgetoverd tot een goed verdienmodel. In en rond Delhi verschenen de eerste cobrafokkerijen. Toen de Britten lucht kregen van deze ondernemingen werd de financiële beloning ingetrokken. Dit zorgde alleen voor een nog groter probleem. Alle fokkerijen zetten de cobra’s uit in het wild. Het probleem was nog groter dan voorheen. Rekening houden met de tweede-orde-gevolgen en tweede-orde-denken had dit kunnen voorkomen. 

Hoe gebruik je tweede-orde-denken op je financiën?

Tweede-orde-denken kan er al snel voor zorgen dat je over analyseert en uiteindelijk geen beslissing neemt. Het kan er ook voor zorgen dat je me teen enorm pessimisme kijkt naar een beslissing. Elke keuze heeft zo zijn eigen negatieve gevolgen en daardoor pakt alles op een manier negatief uit. Ook dit kan er vervolgens voor zorgen dat je niets doet. 

Om tweede-orde-denken toch toe te passen, doe je er goed aan om dit mentale model niet al te serieus te nemen. In ieder geval niet zo serieus dat je tweede-orde-denken bij elke financiële beslissing gebruikt. Ik raad je aan om na te denken over de gevolgen van de gevolgen bij:

1. het effect op lange termijn plannen;
2. grote aankopen;
3. beslissingen die nu gemaakt ‘moeten’ worden

1. Tweede-orde-denken op de lange termijn

Het leven zit vol afleiding op de korte termijn. Je kan tweede-orde-denken gebruiken om langs de korte termijn winsten te kijken zodat je jezelf goed kan positioneren voor de lange termijn. Dit zorgt meestal voor een intern conflict. De emotionele, onmiddellijke bevrediging staat namelijk vaak in de weg van de rationele lange termijn. 

Is het kopen van het nieuwe, snel stijgende aandeel wel in lijn met je financiële plan op de lange termijn? Waarschijnlijk niet. Impulsieve acties die je nu maakt, kunnen ervoor zorgen dat je je lange termijn doelen nooit behaalt. 

2. Grote aankopen

Aankopen van meer dan 2% van je vermogen vallen onder de categorie ‘grote aankopen’. Deze categorie aankopen hebben iets speciaals. Je hebt er lang voor gespaard en het is een relatief groot bedrag. Met zo’n aankoop geef je misschien onbewust aan dat je je financiën op orde hebt. Maar juist zo’n aankoop kan ervoor zorgen dat je financiën op een gladde helling komen. 

Neem bijvoorbeeld de aankoop van een auto. Je hebt er lang voor gespaard. Je hebt er lang over gedroomd en misschien stiekem alle opties uitgezocht. Maar het kopen van een auto (eerste orde), is meer dan alleen het betalen van de aankoopprijs. Zodra je een auto hebt gekocht, mag je ook betalen voor de wegenbelasting, verzekering, benzine en onderhoudskosten. Dit zijn de tweede-orde-kosten. Hoewel deze voor een auto vrij bekend zijn en daarom ook ter illustratie zijn gebruikt, zijn de tweede-orde-kosten in veel gevallen minder goed zichtbaar. 

In een tijd van overvloedige welvaartscreatie zijn er een hoop mensen de dupe van de onzichtbare tweede-orde-kosten. In het financieel epicentrum van de wereld, New York, staan momenteel paginagrote advertenties in de New York Times en de Wall Street Journal voor de verhuur van privéjachten. De eigenaren van deze jachten zijn snel rijk geworden in de laatste cryptogolf en hebben zonder te kijken naar de tweede-orde-kosten en jacht gekocht. Maanden later kwamen ze erachter dat ze wel een jacht konden kopen, maar niet onderhouden. Onder de rijken luidt het gezegde: “Yachts will make you bankrupt.” 

3. Beslissingen die nu gemaakt ‘moeten’ worden

Als iemand aandringt om nu direct een beslissing te nemen, ben je waarschijnlijk blind voor de tweede-orde-gevolgen. Zo’n situatie kan zich voordoen tijdens een verkoper aan de deur of een aanbieding die alleen nu geldt. Op dat moment heb je waarschijnlijk te weinig informatie om een weloverwogen beslissing te maken. Daniel Kahneman, schrijver van de bestseller Ons feilbare denken, neemt dit probleem zeer serieus. Hij hanteert daarom de volgende regel en zegt tegen op dit soort momenten:

“My rule is I never say yes on the phone. I’ll email you later after I think about it more.“

Ja zeggen kost meestal tijd. Nee zeggen maakt tijd vrij. 

Uitgesteld profijt

Hoewel ik het in dit artikel veel heb gehad over consequenties en kosten, is het gebruik van tweede-orde-denken ook noodzakelijk om de mogelijkheden en winsten te zien. 

In veel gevallen heeft succes eerst een investering nodig. Je zal zo af en toe door de zure appel heen moeten bijten. Het is namelijk ook niet zo dat een positieve eerste orde gevolg ook positief blijft in de toekomst.